Στην Περιοχή ΙΙ, η ανασκαφή επικεντρώθηκε στην περιοχή γύρω από το ‘Τείχος’ που ανακαλύφθηκε το 2006. Η σημασία της περιοχής ενισχύθηκε περαιτέρω μετά την ανακάλυψη των ειδωλίων που είχαν εναποτεθεί σε ένα ‘κοίλωμα’ βόρεια του ‘Τείχους’. Ως εκ τούτου, μέρος της έρευνας επικεντρώθηκε στα βόρεια στην περιοχή του ‘κοιλώματος’ που αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά οι εργασίες επεκτάθηκαν και σε δύο νέους τομείς, δηλαδή στον Τομέα S στα ανατολικά και τον Τομέα Τ στα δυτικά.

Τομείς S και R

Το ‘Τείχος’ και η ανατολική του επέκταση

Η προσοχή μας εδώ επικεντρώθηκε στην συνέχιση των εργασιών της ανασκαφής του 2006. Πρώτα ανοίχθηκε μία δοκιμαστική τομή (2 μ. πλάτους και 15 μ. μήκους) με προσανατολισμό από βόρεια προς νότια κατά μήκος του ανατολικού μάρτυρα του Τομέα R. Σκοπός εδώ ήταν να ερευνηθούν και οι δύο ζώνες βόρεια και νότια του ‘Τείχους’ (που αποτελείται από τους Τοίχους 118/152 και 121).

Το ‘Τείχος’ έχει πλέον εντοπιστεί για 20 ακόμη μέτρα στον Τομέα S (στα ανατολικά). Το ‘Τείχος’ ακολουθεί μία αρκετά ευθεία γραμμή (με απώλειες κατά τόπους προς τα βόρεια). Σε κάποια σημεία φαίνεται να έχει καταπέσει αλλά σε άλλα διατηρείται σε ύψος. Στο ανατολικό του άκρο (δηλαδή στο άκρο μέχρι το οποίο μπορούμε να το εντοπίσουμε εντός της γης που κατέχουμε), βρέθηκε ένα λίθινο σύμπλεγμα που προεξέχει προς τα βόρεια και θα μπορούσε να είναι τμήμα προμαχώνα. Η ανασκαφή εδώ δεν έχει ολοκληρωθεί και χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να γίνει κατανοητή η λειτουργία της κατασκευής και η σχέση της με το ‘Τείχος’. Παρόμοιες προεξοχές έχουν παρατηρηθεί σε σχέση με τη ‘γραμμή του Τείχους’ στα νότια. Η στρωματογραφία στα νότια του ‘Τείχους’ (Τοίχοι 118/152) και στο ανατολικό άκρο του Τομέα S αντιγράφει αυτήν που βλέπουμε στον Τομέα R. Σημαντικότερες ομοιότητες σημειώνονται παρακάτω σε αυτήν την αναφορά.

Στον Τομέα R, η ανασκαφή στα νότια του ‘Τείχους’ (Τοίχος 118) αποκάλυψε μία σειρά από συμπαγείς επιφάνειες καλής ποιότητας, που περιέχουν πλήθος οστών, κεραμικών οστράκων, βοτσάλων, και χρονολογούνται στην Υστερό Ελλαδική ΙΙΙΓ. Έγινε φανερό φέτος ότι η στρωματογραφία σε αυτήν την περιοχή ήταν πιο περίπλοκη από ό,τι νομίζαμε το 2006. Τότε θεωρήθηκε ότι η θεμελίωση του Τοίχου 118 είχε ‘κόψει’ τα Υστερό Ελλαδική ΙΙΙΓ στρώματα. Φέτος, όμως, αναγνωρίστηκε πιθανόν στρωματογραφία πολλαπλών φάσεων, με την ίδια την τάφρο θεμελίωσης, βάθους πάνω από 1μ, να φτάνει μέχρι τα Μεσοελλαδικά στρώματα. Και εδώ επίσης χρειάζεται να συνεχιστεί η ανασκαφή για να γίνει κατανοητή η κατασκευαστική μέθοδος και η χρονολόγηση των διαφορετικών φάσεων του ‘Τείχους’.

Αλλά ακόμη μία έκπληξη επρόκειτο να αποκαλυφθεί κατά την τελευταία εβδομάδα της ανασκαφής. Στα νότια και εντός των Υστερό Ελλαδική ΙΙΙΓ συμπαγών επιφανειών από όστρακα, οστά και βότσαλα ανακαλύψαμε άλλο ένα ‘Τείχος’ (Τοίχος 161). Αυτό το ‘Τείχος’ είναι καλής ποιότητας αλλά διαφορετικής κατασκευαστικής μορφής από τον Τοίχο 118. Είναι χτισμένο παράλληλα με αυτόν και 3 μ. νοτιότερα. Στον Τοίχο 161 επίσης παρατηρούνται διάφορα στάδια επισκευών/ανακατασκευών, καθώς και μία πιθανόν πρωιμότερη εκδοχή του στα βόρεια. Μόνο ένα μικρό μέρος αυτού του τοίχου αποκαλύφθηκε φέτος.

Για να εξετάσουμε εάν αυτό το δεύτερο ‘Τείχος’ θα μπορούσε να βρεθεί και στον Τομέα S, υπολογίσαμε πού επρόκειτο να βρίσκεται σε σχέση με την επέκταση του ‘Τείχους’ σε αυτήν την περιοχή. Κατά τις τελευταίες μέρες της ανασκαφής, ο Τοίχος 177 βρέθηκε στο ανατολικότερο άκρο του Τομέα S στο σημείο ακριβώς όπου αναμενόταν να είναι (Σχέδιο 6).

Επομένως φαίνεται ότι υπήρχαν στην πραγματικότητα δύο ‘Τείχη’ που σηματοδοτούσαν την ασυνήθιστη εδαφική διαμόρφωση στη βόρεια πλευρά της Ξερόπολης σε αυτήν την κεντρική περιοχή. Αυτό στηρίζει την παλαιότερη πρότασή μας ότι κάποιο είδος μεγαλόπνοου και μακροπρόθεσμου χωροταξικού έργου είχε λάβει χώρα σε αυτό το τμήμα του οικισμού, που ίσως μάλιστα αποτελούσε την κύρια πρόσβαση σε αυτόν από την ηπειρωτική χώρα στα βόρεια (βλ. προηγούμενες αναφορές του 2005 και 2006).

Λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου η ανασκαφή φέτος δεν ήταν δυνατόν να δώσει απάντηση στο ερώτημα κατά πόσοι τα δύο ‘Τείχη’ ήταν σύγχρονα. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα προκειμένου να διευκρινιστούν τα διαφορετικά στάδια της χρήσης τους. Επί του παρόντος αρκεί να σημειωθεί ότι η ανακάλυψη των δύο αυτών ‘Τειχών’ υπονοεί ένα μακράν πιο περίπλοκο και συγχρόνως εντυπωσιακό αμυντικό σύστημα από ό,τι υποπτευόμασταν μέχρι τώρα.

Τομέας Τ

Οι ‘Κατασκευές δυτικά του ‘Τείχους’

Αυτός ο τομέας δυτικά του ‘Τείχους’ ορίστηκε για να ερευνηθεί και να αποκαλυφθεί περαιτέρω μία περίεργη ‘Κατασκευή’ που βρέθηκε στην βορειοδυτική γωνία του Τομέα R το 2006. Τότε, η κατασκευή έμοιαζε με κατακόρυφο όριο ή κράσπεδο κατασκευασμένο από όστρακα και μικρές πέτρες.

Το 2007 η ανασκαφή της βορειοδυτικής γωνίας αποκάλυψε περαιτέρω την περίεργη ‘Κατασκευή’ που μόλις αναφέρθηκε. Κατ’αρχήν το μέγεθός της έχει μεγαλώσει, και μπορέσαμε να αποκαλύψουμε την ανατολική και νότια πλευρά της, ενώ οι άλλες δύο δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη. Αυτό που είναι εξαιρετικά ασυνήθιστο σχετικά με την συγκεκριμένη ‘Κατασκευή’ είναι η μέθοδος χτισίματός της: πρώτα στρώθηκε ένα είδος λίθινου θεμελίου. Φαίνεται ότι ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην κατασκευή του εσωτερικού του προσώπου, όπου μεγάλοι στρογγυλεμένοι λίθοι τοποθετήθηκαν σε μία προσεγμένη σειρά, ενώ μικρότεροι πακτώθηκαν από πίσω. Κατόπιν, το ‘εξωτερικό’ πρόσωπο επιστρώθηκε με μεγάλους στρογγυλεμένους λίθους χτισμένους κατακόρυφα, ενώ μικρότερες πέτρες τοποθετήθηκαν από πίσω για να δημιουργηθεί μία ομαλή επιφάνεια. Το αποτέλεσμα ήταν να χτιστεί ένα σχεδόν κατακόρυφο εξωτερικό πρόσωπο (έως 40 εκ. ύψους). Η σειρά των κάθετα τοποθετημένων οστράκων και λίθων που αποκαλύφθηκαν το 2006 φαίνεται τώρα ότι χτίστηκαν σε μία δεύτερη φάση χρήσης. Αυτή η κατασκευαστική τεχνική είναι μοναδική στο Λευκαντί αλλά και αλλού.

Χρειάζεται συνέχεια της ανασκαφής στη περιοχή για να αποκαλυφθεί το υπόλοιπο της ‘Κατασκευής’ προκειμένου να γίνει κατανοητό εάν ήταν τμήμα ενός κτιρίου ή κάποιου ασυνήθιστου αρχιτεκτονήματος, του οποίου το σχέδιο και η λειτουργία δεν είναι δυνατόν να ανασυσταθούν πριν την ολοκλήρωση της ανασκαφής. Η χρονολόγηση της κατασκευής επίσης παραμένει αδιευκρίνιστη αν και η χρήση της τοποθετείται μέσα στην Υστερό Ελλαδική ΙΙΙΓ και/ή την αρχή της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου.

Άλλες σημαντικές ανακαλύψεις έγιναν φέτος δυτικότερα. Βρέθηκε μία άλλη ‘Κατασκευή’ μεγέθους περίπου 4 τετραγωνικών μέτρων. Στους τοίχους, που ήταν χτισμένοι και με μικρούς επίπεδους λίθους και με μεγαλύτερους, διακρίνονται τουλάχιστον δύο φάσεις. Η είσοδος στην ‘Κατασκευή’ γινόταν από την ανατολική πλευρά και σηματοδοτείται με επίπεδες πλάκες. Η επίχωση – από την οποία μόνο η υστερότερη φάση έχει ανασκαφεί – δεν περιείχε πλίνθους, εκτός από άμορφες μάζες. Εάν αυτό ισχύει και για την υπόλοιπη επίχωση που δεν έχει ακόμη ανασκαφεί, τότε είναι πιθανόν ότι η κατασκευή αποτελούνταν μόνο από έναν χαμηλό τοίχο και δεν είχε οροφή.

Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της ‘Κατασκευής’ αυτής είναι η ανακάλυψη ενός αριθμού από κυκλικές ‘πλατφόρμες’ που βρέθηκαν εντός της και πάνω στον κεντρικό άξονα με κατεύθυνση από βόρεια προς νότια. Η μεγαλύτρη ‘πλατφόρμα’ είναι περίπου 2μ διαγωνίως σε μέγεθος, η μικρότερη λιγότερο από το μισό. Μία άλλη ‘πλατφόρμα’, ακόμη μικρότερη σε μέγεθος. βρέθηκε δίπλα και εν μέρει χτισμένη εντός του νότιου τοίχου της ‘Κατασκευής’. Η κατασκευαστική μέθοδος είναι αυτή ενός κυκλικού κράσπεδου από μεγάλες στρογγυλεμένες πέτρες που περικλείουν επίπεδες πλάκες. Πάνω από αυτήν την κατασκευή βρέθηκε ένα στρώμα από μικρότερα βότσαλα και πέτρες που κάλυπτε το μεγαλύτερο τμήμα του κυκλικού περιγράμματος κάθε ‘πλατφόρμας’. Οι ‘πλατφόρμες’ μπορούν να συγκριθούν με μία παρόμοια κατασκευή που έχει βρεθεί στο ανατολικό Δωμάτιο του Κτιρίου της Τούμπας (Lefkandi II.2, pl. 7).

Τα στρώματα εντός της ‘Κατασκευής’ και γύρω από τις ‘πλατφόρμες’ δεν έχουν βρεθεί να περιέχουν πολλά οστά ή άλλα οικιακά απορρίματα, ούτε υπάρχει κανένα ίχνος στάχτης. Αντιθέτως, τα όστρακα αγγείων είναι πολυάριθμα, ιδίως εκτός της ‘Κατασκευής’ και στην γύρω περιοχή. Το πιο δημοφιλές σχήμα είναι ο κρατήρας (ένα παράδειγμα χρονολογούμενο στην Υπομυκηναϊκή ή Πρώιμη Πρωτογεωμετρική περίοδο έχει διάμετρο περίπου 70 εκ.). Εντός της ‘Κατασκευής’ βρέθηκε μεγάλος αριθμός σφονδυλιών και κωνικών κομβίων. Ένα ιδιαίτερο κομμάτι είναι ένα μικρό περιδέραιο από στεατίτη, ανθρωποειδούς σχήματος, με εγχάρακτη διακόσμηση. Παρόμοια περιδέραια βρέθηκαν πέρυσι, και ένα ακόμη είναι γνωστό από τις ανασκαφές της δεκαετίας του 1960. Το πλήθος της κεραμικής από την ‘Κατασκευή’ και την γύρω περιοχή φαίνεται να ανήκει στην πρώιμη φάση της Πρωτογεωμετρικής περιόδου (γύρω στο τέλος του 11ου και τον πρώιμο 10ο αιώνα).

Τέλος, μπορεί να αναφερθεί εδώ εν συντομία ότι ανάμεσα στην περιοχή της προηγούμενης ‘Κατασκευής’ με την ασυνήθιστη κατασκευαστική μέθοδο που βρέθηκε στα βορειοδυτικά του ‘Τοίχου’ και στην ‘Κατασκευή’ με τις πλατφόρες δυτικότερα, ανακαλύφθηκε μία σειρά από ‘περιβόλους’ που χρονολογούνται σε διάφορες φάσεις. Η ανασκαφή εδώ δεν έχει ολοκληρωθεί και έτσι δεν είναι δυνατόν να γίνει αναφορά στην ακριβή τους κάτοψη και λειτουργία. Η χρονολόγηση αυτών που έχουν ανασκαφεί έως τώρα κυμαίνεται μεταξύ της Υστερό Ελλαδική ΙΙΙΓ και Πρωτογεωμετρικής περιόδου.